ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΩΣ ΜΕΣΟ ΓΙΑ ΤΗ ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΟΥ

Δρ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ Μ.Ε. ΤΣΩΝΗ

Η ζωή μας δεν είναι άλλο από εναλλαγές συναισθημάτων άλλοτε ευχάριστων κι άλλοτε δυσάρεστων ως απόρροια διαφόρων βιωμάτων μας.

Για το πώς γεννιέται ένα συναίσθημα, βρίσκουμε την απάντηση στο Βιβλίο της Γενέσεως, όπου αναφέρεται ως κάτι έμφυτο και  που έχει τις ρίζες του στην «έμπνευση»(Γένεσις,2^ο κεφ.στ.7.) του Θεού, όταν δημιούργησε τον άνθρωπο από χώμα και φύσηξε στο πρόσωπό του πνοή ζωής. Κι έγινε τότε ο άνθρωπος ζωντανή ψυχή.

Αυτή η πληροφορία άμεσα εξηγεί το γιατί ο άνθρωπος από μικρός ακόμη ψάχνει έντονα τον Δημιουργό του αλλά και την επικοινωνία μαζί του. Εξάλλου, το θρησκευτικό συναίσθημα ως μέσο για τη γνώση του υπερβατικού μαζί με άλλες ψυχικές δραστηριότητες εμφανίζεται στη συνείδηση του ανθρώπου ως πηγή της ιδέας για τον Παντοδύναμο. Η ιδέα αυτή αποτελεί αφενός την υποκειμενική βάση κάθε θρησκείας  αφετέρου θρησκεία χωρίς την Ιδέα για τον προσωπικό Θεό καθίσταται αδύνατη.

          Βέβαια κάθε συναίσθημα ποικίλλει ανάλογα με το ύφος, την ποιότητα και το βάθος του. Όμως δεν παύει να είναι κάτι ιδιαίτερα σύνθετο και υψηλό που σχετίζεται με την έννοια της θεϊκής δόξας και του θεϊκού μεγαλείου. Στη βάση του βρίσκονται ο θαυμασμός και η έκσταση. Μήπως καθετί ογκώδες ή δυνατό στο πνεύμα και στην σκέψη δεν προκαλεί αισθητική εντύπωση; Ο Θεός λοιπόν έχει όλες αυτές τις ιδιότητες :Είναι Πνεύμα αόρατο χωρίς όρια, αιώνιος, παντοδύναμος, πανταχού παρών, δίκαιος, τέλειος, άγια και αναμάρτητη βούληση, αγάπη, απέραντη ηθική δύναμη, η ανώτατη ωραιότητα και τόσα άλλα…Αυτός είναι ο λόγος που ο κάθε πιστός γεμίζει από θαυμασμό και έκσταση και μόνο στη σκέψη του Δημιουργού του. Γι΄ αυτό Τον τιμά, Τον προσκυνά, Τον εξυμνεί, Τον σέβεται και Τον τοποθετεί πιο ψηλά από ο,τιδήποτε.

          Αξίζει τώρα να επισημάνουμε  κάποιες διαπιστώσεις που προκύπτουν' έτσι βλέπουμε ότι από το ΜΕΓΑΛΕΙΟ και το ΣΕΒΑΣΜΟ γεννιέται το σύνθετο συναίσθημα της ΤΑΠΕΙΝΟΤΗΤΑΣ.

Και ενώ ο Θεός είναι πάνσοφος, άγιος, μέγας, κανένα μειονέκτημα δεν υπάρχει στην ύπαρξή Του, ο άνθρωπος είναι ατελής, αμαρτωλός και αδύνατος. Ακριβώς μέσα  σ΄ αυτήν την αντίθεση  βρίσκεται η βάση της ταπεινότητας.

          Σχετικά με το ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ παρουσιάζεται ο ΦΟΒΟΣ. Πόσο ασήμαντος αισθάνεται ο άνθρωπος και τι ρίγος τον καταλαμβάνει όταν σκεφτεί την ισχύ, την τελειότητα, την απεραντοσύνη και παντοδυναμία του Θεού! Πώς τρέμει ατενίζοντας το μεγαλείο του Θεού μην τον μετατρέψει σε σκόνη! Ή  όταν σκέφτεται την ενοχή και την οργή του Θεού πόσο τρομάζει!

           Από τα συναισθήματα του ΜΕΓΑΛΕΙΟΥ και της ΔΟΞΑΣ  του ΘΕΟΥ, της ΤΙΜΗΣ και του ΦΟΒΟΥ προκύπτει η ΕΥΛΑΒΕΙΑ.

Και ω! του θαύματος. Καθώς ο ευλαβής αντιλαμβάνεται την απεραντοσύνη του θεϊκού όντος, αναφύεται μέσα του το συναίσθημα του υψηλού. Και ενώ στον Θεό βλέπει τη μέγιστη ηθική δύναμη, την προσκυνά  συνειδητά.  Ενώ  όταν σκέπτεται «το άμετρο του θεϊκού όντος», «τον ανώτατο πανδίκαιο Δικαστή»,  προβάλλει τα δικά του περιορισμένα όρια, τρέμει για τις ενοχές του, ζητά έλεος και επιείκεια προς το έσχατο. Τότε πλημμυρίζει μέσα του από υψηλά συναισθήματα όπως φόβο, τιμή, βαθύτατη εσωτερική συγκίνηση που γίνεται αντιληπτή μόνο από τον ίδιο τον άνθρωπο και φυσικά εξολοκλήρου καταλαμβάνεται η ύπαρξή του από ευλάβεια.

          Αξίζει εδώ να αναφέρουμε κάποιες σκέψεις του Γάλλου Αστρονόμου Καμίλ Φραμαρόν: «Μυστηριώδες άγνωστο! Μεγάλη απέραντη οντότητα ! Ποιοι είμαστε εμείς; Το φτωχό ανθρώπινο σκουλήκι νομίζει ότι Σε γνωρίζει Θεέ…κόκκοι σκόνης, μηδαμινότητας είμαστε. Σε αγαπώ την ύψιστη άγνωστη, πρώτη αρχή, που μπροστά ο ανθρώπινος λόγος είναι αδύναμος. Όμως Συ Δημιουργέ με άκουσες! Η φωνή και η σκέψη μου θα φθάσει σε Σένα Θεέ, στην καθολική προσευχή όλου του κόσμου…».

Βασικό συστατικό στοιχείο του θρησκευτικού συναισθήματος είναι η ΠΙΣΤΗ. Αυτή η ενδελεχής αναζήτηση για τη γνώση του αόρατου κόσμου, για τον  Δημιουργό του κόσμου, για τον Θεό. Γιατί όσο υφίσταται ο εξωτερικός υλικός κόσμος άλλο τόσο υπάρχουν πραγματικά το θείο Ον και η ηθική τάξη.  Εξάλλου, ας μη γελιόμαστε, η ορθόδοξη θρησκεία απαντά με πληρότητα σε ερωτήματα σχετικά με την προέλευση του κόσμου, του ανθρώπου αλλά και στις υποχρεώσεις  που έχουμε απέναντι στον Θεό Δημιουργό, και στον πλησίον μας.

Με τη θρησκευτική πίστη συνδέεται η ΕΛΠΙΔΑ. Μήπως χωρίς την πίστη η ελπίδα δε θα ήταν μια απροσδιόριστη προσμονή; Γιατί όταν ο άνθρωπος είναι απόλυτα πεπεισμένος ότι θα πραγματοποιηθεί η ελπίδα, τότε η ελπίδα γίνεται αδιάσειστη πεποίθηση που οδηγεί στην εσωτερική ηρεμία. Εξάλλου, κύριο αντικείμενο της χριστιανικής ελπίδας είναι η μεταθανάτια ζωή, η μακαριότητα που ετοίμασε ως δώρο ο Θεός στους πιστούς Του που εκπληρώνουν το θέλημά Του.

Νομίζω πως θα ήταν λάθος να παραλείψουμε εδώ και μια άλλη ουσιαστική παράμετρο' αυτήν της ΑΓΑΠΗΣ. Ο άνθρωπος στρέφεται στον Θεό, όπως το παιδί στον πατέρα του, που ξέρει ότι νοιάζεται γι΄αυτό, προνοεί και το φροντίζει αγόγγυστα. Τι αισθάνεται γι΄Αυτόν; Έναν ανικανοποίητο πόθο, μια ανικανοποίητη πνευματική δίψα, μια ανέκφραστη έλξη που του γεμίζει την καρδιά ευδαιμονία και μακαριότητα απλά και μόνο στην σκέψη.

Αν θέλαμε να εκφράσουμε το θρησκευτικό συναίσθημα σε μια πιο σύνθετη βέβαια μορφή, θα αναφέραμε τη λέξη ΛΑΤΡΕΙΑ.

Γιατί το ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ως κατακλείδα είναι αυτό που σκορπίζει το ΦΩΣ στην επίγεια ζωή, την ΕΠΙΘΥΜΙΑ ώστε να στραφεί το βλέμμα μας στον Ουράνιο Πατέρα και την ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ να έλθει η βασιλεία Του και να γίνει το θέλημά Του «ως εν ουρανώ και επί της γης».

Y.Γ. (Το παραπάνω άρθρο αποτελεί ελεύθερη διασκευή σε άρθρο του Νικόλαου Ματζούρωβ, Καθηγητή Πανεπιστημίου Θεολογίας «Αγ. Κλιμεντίου Όχριντσκι» Σόφιας, στην έδρα Συστηματικής και Πρακτικής  Θεολογίας, στο περιοδικό «ΑЗBUKI», με θέμα: «Το θρησκευτικό συναίσθημα», 9,2,Σόφια,8 Μαρτίου,1994.)